Τα ριάλια, ριάλια, ριάλια, τα σελίνια μονά και διπλά,
τα μονόλιρα, πεντόλιρα και πού `ντα, ο πεζεβέγγης που τα `χει στη πούγγα...
Εσύ ‘σαι ο καθρέφτης, το καθαρόν γιαλίν που φέγγει στην Ευρώπην και στην Ανατολήν!

Το άρθρο αυτό γράφθηκε πριν την απόρριψη της προτάσεως, αλλά, για τεχνικούς λόγους δεν έγινε εφικτή η έγκαιρη δημοσίευσή του. Όμως, η απόρριψη της προτάσεως δεν αλλάζει την ισχύ των επιχειρημάτων, ούτε τις διαπιστώσεις που περιλαμβάνει. Πιστεύω ότι συνεχίζει να διατηρεί την επικαιρότητά του και γι’ αυτό το δημοσιεύω.

Αναμφισβητήτως, πρόκειται για μια ad hoc και sui generis απόφαση, η οποία μπορεί να λειτουργήσει είτε ως αυτοδιαψευδόμενη είτε ως αυτοεπαληθευόμενη προφητεία, αναλόγως των παραγματικών της επιπτώσεων στις αγορές. Αυτό, ήταν και παραμένει –μετά την απόρριψη- το πλέον κρίσιμο θέμα και όχι τα ζητήματα αρχής και ιδεολογίας που θέτουν διάφορες πλευρές. Όμως, ας αναλύσουμε την κατάσταση εξ αρχής.

Τα δεδομένα

Η κρίση στην Κύπρο είναι τραπεζική και όχι δημοσιονομική και οφείλεται στην υπερδιόγκωση του τραπεζικού της τομέως, ο οποίος υπερβαίνει έως 7 φορές το Α.Ε.Π. της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό που θα ήταν ίσως ρουτίνα σε μια αναπτυγμένη δυτική οικονομία, συνιστά επικίνδυνο ρίσκο, ίσως φούσκα, για μια χώρα με τα χαρακτηριστικά της Κύπρου: (i) πάρα πολύ μικρή οικονομία με υπερδιογκωμένο τομέα υπηρεσιών, (ii) εκτεθειμένη σε πολεμική εμπλοκή και (iii) τραπεζικό σύστημα με τεράστιο όγκο καταθέσεων, στην πλειοψηφία τους μαύρου χρήματος. Το μοντέλο αυτό ήταν μοιραίο να καταρρεύσει δεχόμενο το «χτύπημα» του ελληνικού PSI. Υπό την έννοια αυτή ήταν προβλέψιμο και γι’ αυτό στοιχειοθετείται η μεγάλη ευθύνη του πρώην Προέδρου Χριστόφια, ο οποίος δεν έκανε απολύτως τίποτα για την έγκαιρη αντιμετώπιση του προβλήματος, καθώς και του Συμβουλίου Κορυφής της Ευρωζώνης και της Ε.Κ.Τ., που όφειλαν εξ αρχής να έχουν παρέμβει ώστε να έχει δοθεί λύση ως μέρος της ελληνικής λύσεως.

Η Τραπεζική Πίστη

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η -πρωτοφανής για τα μεταπολεμικά δεδομένα- απόφαση πλήττει την τραπεζική πίστη σε όλη την Ευρωζώνη. Πλέον, μετά την κατάρριψη του taboo των κρατικών ομολόγων, δεν υπάρχει ούτε αυτό των προστατευομένων καταθέσεων. Η επίδραση του ελληνικού PSI ήταν μικρή γιατί αφορούσε ομόλογα, δηλαδή -κατά το μάλλον- εξειδικευμένους και έμπειρους επενδυτές. Η επίδραση της αποφάσεως για την Κύπρο δεν μπορεί να μετρηθεί ακόμη. Ξέρουμε ότι, μάλλον, αποφύγαμε τον πανικό, τουλάχιστον σε πρώτη φάση. Προφανώς, το μικρό μέγεθος της Κύπρου και η σύνθεση/προέλευση των καταθέσεών της εξηγούν την έλλειψη αντιδράσεως εκ μέρους των αγορών. Βεβαίως, οι αγορές, οι οποίες δεν σκέπτονται με πολιτικούς όρους, αντελήφθησαν ότι κάθε άλλη λύση θα ήταν δυσμενέστερη για όλους¹.

Όμως, πόσο πιθανό ήταν να υπάρξει μια, έστω αργόσυρτη, αρνητική επίδραση στα τραπεζικά συστήματα του ευρωπαϊκού νότου; Έχει εξαλειφθεία υτός ο κίνδυνος; Πιστεύουμε όχι, εαν η απόρριψη οδηγήσει σε χρεωκοπία όσων τραπεζών έχουν πρόβλημα. Αν αυτό συμβεί, δεν αποκλείεται έχουμε τεράστιες εξαγωγές ρευστότητος κυρίως από το ισπανικό και πορτογαλικό σύστημα, τα οποία φιλοξενούν περί το ένα τρισεκατομμύριο επτακόσια δισεκατομμύρια λατινοαμερικανικών καταθέσεων... Χωρίς αυτές τις καταθέσεις η ανάκαμψη στην Ιβηρική είναι αδύνατη, ενώ οι επιπτώσεις σε Ιταλία και Γαλλία αναπόφευκτες.

Προφανής, λοιπόν, ήταν η ανάγκη ταχείας -έστω και έμμεσης- παροχής διασφαλίσεων της ακεραιότητος των καταθέσεων στις χώρες της ευρωζώνης που πλήττονται από την κρίση. Προϋπόθεση είναι να αποφευχθεί η απομείωση καταθέσεων κάτω των 100.000 ευρώ. Δεν είναι ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης. Ήταν και είναι, πρωτίστως, ζήτημα νομικής τάξεως και συστημικής σταθερότητος αφού για το ποσόν αυτό υφίσταται κρατική εγγύηση!

Βεβαίως, η οριστική διασφάλιση είναι θεσμικού χαρακτήρος και δεν είναι άλλη παρά η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (ομοσπονδοποίηση). Όμως, η άμεση σταθεροποίηση μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μια κοινή δήλωση του επι κεφαλής της Ε.Κ.Τ., του κ. Μπαρόζο και του Προέδρου της Ε.Ε. που να ξεκαθαρίζει ότι η λύση της Κύπρου ήταν ad hoc και δεν υπάρχει καμμία πιθανότητα επαναλήψεως, αφού, άλλωστε, σε καμία άλλη χώρα του νότου δεν απαντώνται τα χαρακτηριστικά του κυπριακού προβλήματος. Έστω και μετά την απόρριψη, αν όχι κυρίως μετά από αυτήν, η ευρωπαϊκή ηγεσία οφείλει να ξεκαθαρίσει το τραπεζικό τοπίο.

Εναλλακτικές Λύσεις

Οι εναλλακτικές λύσεις που είχε η Κύπρος, άρα και το Συμβούλιο της Ευρωζώνης, ήταν είτε η άμεση χρεωκοπία ενός ή και δύο τραπεζών με βέβαιη την περαιτέρω κατάρρευση του συνόλου του συστήματος και της κυπριακής οικονομίας είτε η προσφυγή σε μέτρα όπως αυτά του ελλαδικού μνημονίου. Όμως, οι αναλογίες και τα μεγέθη της κυπριακής οικονομίας δεν δικαιολογούν την προσφυγή σε τέτοια μέτρα, τα οποία δεν θα αρκούσαν για τη λύση του προβλήματος ενώ θα κατέστρεφαν κάθε περαιτέρω πιθανότητα ανάκαμψης. Η επιλεγείσα λύση έχει το μικρότερο δυνατό κόστος για τους Κυπρίους πολίτες, ενώ κατανέμει το συνολικό κόστος και στους ωφελημένους της κυπριακής τραπεζικής φούσκας: τους ποικιλώνυμους καταθέτες των κυπριακών τραπεζών. Και, βεβαίως, να μην θιγούν οι εγγυημένες καταθέσεις, δηλαδή ύψους έως 100.000 ευρώ.

Υπήρχε και μια τρίτη λύση: η υπαγωγή των κυπριακών τραπεζών στο ευρωπαϊκό ταμείο χρηματοπιστωτικής σταθερότητος, το E.S.M. H μη επιλογή αυτής της λύσεως, που φαντάζει ως η πλέον πρόσφορη και αυτονόητη, είχε μάλλον πολιτικούς λόγους: οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν αντέχουν το βάρος μια αποφάσεως που θα προκαλούσε τεράστια δυσαρέσκεια στους φορολογουμένους τους! Ιδίως η γερμανική κυβέρνηση δεν θα άντεχε την περαιτέρω επιβάρυνση των γερμανών φορολογουμένων, όχι μόνο για προφανείς ψηφοθηρικούς λόγους, αλλά γιατί κλυδωνίζεται ολόκληρο το γερμανικό πολιτικό σύστημα: η διογκούμενη αμφισβήτηση του ευρώ και η νοσταλγία του μάρκου είναι πολύ ασφαλέστερος δρόμος για την επιστροφή σε συνθήκες μεσοπολέμου παρά καθ’ εαυτή η εμφάνιση νεοναζιστών. Πλέον, μετά την απόρριψη, αποδεικνύεται ως η καλύτερη λύση, ιδίως εαν οι εξελίξεις στην Κύπρο τεθούν εκτός ελέγχου ή οδηγήσουν την Κυπριακή Δημοκρατία de facto εκτός Ε.Ε.

Κυπριακό Πολιτικό Σύστημα

Μεγάλο μέρος των αρχικών αντιδράσεων είχαν πολιτικό χαρακτήρα. Η αιτία βρίσκεται στο εσωτερικό πολιτικό παιχνίδι της Κύπρου: ενώ όλοι γνώριζαν τα δεδομένα του προβλήματος και μπορούσαν, ήδη από την περίοδο Χριστόφια, να αναλάβουν από κοινού το βάρος της δύσκολης -αλλά εύλογης- αποφάσεως, το μετέτρεψαν -κατά τις ελληνικές συνήθειες- σε πεδίο προεκλογικής αντιπαραθέσεως, πλειοδοτώντας σε λαϊκισμό και ανευθυνότητα. Προφανώς, η κύρια ευθύνη ανήκει στον χειρότερο πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον Δημήτρη Χριστόφια, ο οποίος θα έπρεπε να λογοδοτήσει για εσκεμμένη αμέλεια περί το καθήκον, σε βαθμό κακουργήματος ή εσχάτης προδοσίας!

Δυστυχώς, το παρελθόν δεν αλλάζει. Ευτυχώς, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, ήδη «καμένος» από την υπόθεση του σχεδίου Ανάν, προτίμησε να αναλάβει και το βάρος της δύσκολης αποφάσεως. Μένει να δούμε τι στάση θα τηρήσει η πλειοψηφία της Κυπριακής Βουλής: θα προτιμήσει να αναλάβει τις ευθύνες της ή θα τζογάρει την ίδια την υπόσταση της χώρας; Η συγκρατημένη αντίδραση των αγορών δείχνει ότι το παιχνίδι παίζεται, πλέον, εντός της Κύπρου: το κόστος της αποφάσεως έχει σχεδόν ήδη καταβληθεί, αλλά, η απορριπτική απόφαση της Κυπριακής Βουλής μάλλον ανοίγει τον ασκό του Αιόλου, οδηγώντας σε ένα μάλλον βέβαιο bank run, αφού οι πάντες θα έχουν κίνητρο να αποσύρουν τα χρήματά τους, ώστε να αποφύγουν τις επιπτώσεις της καταρρεύσεως των τραπεζών. Ευελπιστώ να διαψευσθώ...

Παραλειπόμενα & Συμπεράσματα

Ίσως, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον να βρίσκεται, όχι στην επιλεγείσα λύση καθ’ εαυτή και στα άμεσα αποτελέσματά της, αλλά στα έμμεσα συμπεράσματα και σε όσα παραλειπόμενα μπορούμε να διακρίνουμε:

i. Σχεδόν άπαντες, όσοι κατακρίνουν την απόφαση, από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, υπονοούν ότι η μόνη αποδεκτή λύση είναι η τελική προσφυγή στους Γερμανούς φορολογουμένους! Αναγωγικώς, εκεί οδηγεί κάθε άλλη λύση πλην αυτής που επελέγη. Πόσο δημοκρατική, προοδευτική, ομοσπονδιακή, εθνικοπατριωτική ή φιλελεύθερη είναι μια τέτοια αντίληψη; Σε κάθε περίπτωση, δεν δείχνει να είναι καθόλου υπεύθυνη και ακόμη περισσότερο ρεαλιστική και ευρωπαϊκή!

Τα μέλη του οικονομικού επιτελείου του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. θα έπρεπε να είναι προσεκτικότερα στη διατύπωση των όποιων προτάσεων και θέσεών τους. Το κούρεμα των ΟΛΩΝ των ελλαδικών καταθέσεων είναι αποδεκτό, επειδή δεν τον προβλέπει το μνημόνιο, ενώ το κούρεμα των κυπριακών είναι απαράδεκτο επειδή προέκυψε ως πρόταση του Συμβουλίου της Ευρωζώνης; Προφανώς, οι έννοιες συνέπεια, σοβαρότητα και αξιοπιστία δεν περιλαμβάνονται στο λεξικό της ελληνικής αριστεράς...

Επίσης, η υπόθεση αυτή κατέδειξε τα όρια και τις δυνατότητες του -κατ’ ισχυρισμόν- φιλελεύθερου (μικρο)χώρου. Εκπλήσσει (όχι εμένα...) το γεγονός ότι οι εκπρόσωποι και τα προβεβλημένα στελέχη του -με την κραυγαλέα εξαίρεση του οικονομολόγου κ. Γιώργου Προκοπάκη² και του αναλυτή κ. Γιώργου Καισάριου- κατήγγειλαν την απόφαση για ιδεολογικούς λόγους αποτυγχάνοντας να αντιληφθούν το πραγματικό διακύβευμα. Τα ιδεολογικά τους επιχειρήματα δεν ήταν λανθασμένα. Όμως, τέτοια επιχειρήματα ταιριάζουν σε ακαδημαϊκούς χώρους και ομίλους προβληματισμού, δεν αφορούν πολιτικά κόμματα.Οι φωτισμένες πρωτοπορίες που υπεραμύνονται ιδεολογικής καθαρότητος, στην καλύτερη των περιπτώσεων καταλήγουν να έχουν την τύχη του Κ.Κ.Ε. Επίσης, τα πολιτικά κόμματα οφείλουν να προτείνουν ή να αποδέχονται λύσεις. Η απλή απόρριψη δεν χαρακτηρίζει κόμματα, αλλά, κινήματα διαμαρτυρίας...

ii. Η ρωσική διάσταση του θέματος είναι μάλλον αντίθετη από αυτή που παρουσιάζουν τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης και ιδίως τα ηλεκτρονικά. Κατ’ αρχήν, πολύ αμφιβάλλουμε για το ενδεχόμενο ο Πρόεδρος Πούτιν να μην ήταν ενήμερος για την απόφαση. Οι σχέσεις του με τη Γερμανία και το πολιτικό της σύστημα δεν υποστηρίζουν μια τέτοια άποψη. Επίσης, δεν έχει κανένα λόγο να είναι δυσαρεστημένος: η Ρωσία, με βάση την απόφαση της Ευρωζώνης, είναι σημαντικός παράγων στη λύση του προβλήματος, άρα ενισχύεται η διεθνής της θέση και το δικό του κύρος. Επιπροσθέτως, το κόστος δεν το καταβάλλει η Ρωσική Ομοσπονδία αλλά οι... φοροφυγάδες της!!!

iii. Οι κάτοχοι μαύρης ή γκρίζας προελεύσεως καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες εξασφαλίζουν πλήρη νομιμοποίηση των κεφαλαίων τους με κόστος μόνον 9,9%... ποιος εξ αυτών θα είναι τόσο ανόητος, ώστε να αντιδράσει εν θερμώ ή δυναμικώς;

iv. Τέλος, το σημαντικότερο, ίσως, συμπέρασμα είναι ότι η απόφαση του Συμβουλίου Κορυφής της Ευρωζώνης σηματοδοτεί μια νέα στάση των Ευρωπαίων ηγετών έναντι του τραπεζικού συστήματος: αναλάβετε τις ευθύνες σας, γιατί ιερές αγελάδες δεν υπάρχουν πλέον και γιατί, ακόμη σημαντικότερο, δεν υπάρχει δωρεάν τροφή! Οι τράπεζες πρέπει να βασισθούν στην αποδοτικότητά τους και όχι στην πολιτική κάλυψη. Ακόμη και αν δεν ήταν αυτή η πρόθεση των Ευρωπαίων ηγετών, το μήνυμα είναι υπαρκτό, αφού η απόφαση αλλάζει οριστικώς το τοπίο: τα tabοo καταρρίπτονται όταν το ώφελός από την ύπαρξή τους είναι μικρότερο από το κόστος τους! Ο καπιταλισμός είναι σκληρός ή οι λαοί αντιστέκονται; Μήπως αυτά τα δύο πάνε μαζί; Αρέσει ή όχι στους (νέο)φιλελευθέρους και στους σοσιαλιστές, οι πολιτικές αποφάσεις δεν μπορούν να διέπονται από ιδεοληπτικές εμμονές, αλλά πρέπει να υπηρετούν την πραγματικότητα και να προστατεύουν την προοπτική της ανάπτυξης. Υπ’ αυτή την έννοια, η απόφαση -άνευ απροόπτου- μπορεί να αποτελέσει κομβικό σημείο για τις περαιτέρω διεργασίες της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως, απαλλαγμένης από ιδεολογικές δουλείες ή οικονομικοπολιτική διαπλοκή. Ούτως ή άλλως, η ευρωπαϊκή ενοποίηση καθίσταται συνεχώς πιο αναγκαία, ενώ δεν μπορεί να συντελεσθεί χωρίς θεσμούς δημοκρατικού ελέγχου σε ένα περιβάλλον πλήρους διαχωρισμού των εξουσιών!